Een les in nederigheid

Soms staan zelfs wetenschappers voor een raadsel. Twijfelen over de oorsprong van iets doet veronderstellingen, roddels, verhalen en legenden ontstaan. Neem nu het moordenaarskruis in Opvelp.

Het moordenaarskruis 

Naast de weg van Opvelp naar Meldert merk je aan de gemeentegrens met het gehucht Honsem links van de weg een bank met bord aan een grote alleenstaande meidoornstruik. In 2010 besliste het Agentschap Onroerend Erfgoed tot bescherming van deze site, bestaande uit een éénstijlige meidoorn (Crataegus monogyna) en het moordenaarskruis. De meidoorn is een beeldbepalend element in dit prachtige landschap vol uitgestrekte velden. De meidoorn, een plant van de roosachtigen die vaak voorkomt in inlandse hagen, is in elk geval héél oud, want mensen in de omgeving vertelden dat hij er al staat sinds het begin van de 20ste eeuw.

Waar is het kruis gebleven?

Het smeedijzeren kruis lijkt echter volledig opgeslokt te zijn door de meidoorn. Het staat al wel op stafkaarten uit de tweede helft van de 19de eeuw en we hebben een oude foto ervan. Het enige wat van het kruis overblijft zijn hier en daar wat stukken verloren oud ijzer. Dat het kruis geplaatst werd ter nagedachtenis van een moordenaar, lijkt eerder vergezocht. Misschien gebeurde hier vroeger een gruwelijke moord in het midden van de velden? Maar ook dit verhaal is niet controleerbaar. Feit is wel dat het kruis ongeveer op de gemeentegrens van Opvelp, Honsem en Willebringen staat. De veronderstelling is dat op deze plaats moordenaars en andere misdadigers overgedragen werden.

Andere jurisdictie

Tijdens het Ancien Regime – de tijd vóór de Franse revolutie – was dit de territoriale grens tussen verschillende rechtbanken. De schepenbank van Opvelp berechtte alleen mensen die in Opvelp een misdrijf pleegden. Misdadigers konden dus vluchten naar een andere jurisdictie en hopen dat men hen daar niet opspoorde. Bierbeek en Opvelp behoorden tot het hertogdom Brabant, maar de streek rond Hoegaarden maakte deel uit van het prinsbisdom Luik. Het was dus een enclave in een ander land, met andere rechtsregels. Werden misdadigers vanuit het prinsbisdom Luik naar Brabant (en andersom) op deze plaats overgedragen?

Moraal van het verhaal 

Het enige wat we dus met zekerheid weten over dit moordenaarskruis: niets is zeker! Dit is vooral een les in nederigheid voor de wetenschapper en een opportuniteit voor de verhalenverteller. Het kruis is al lang geen echt kruis meer. Door de brute kracht van de oude meidoorn wordt het kruis steeds minder zichtbaar.