Enkele jaren geleden werden een aantal historische kaarten toegankelijk gemaakt via de website Geopunt van het Vlaams Gewest. En daar vind je soms merkwaardige dingen op terug, zoals een stukje land waar waarschijnlijk een boerenschans stond. Wat is dat en wat was het doel?
Oorlog in onze gewesten
De tachtigjarige oorlog (1568-1648) was niet de beste periode voor onze gewesten. De noordelijke Nederlanden, voortgestuwd door het nieuwe protestantse geloof, weigerden nog de macht van de Spaanse koning Filips II te erkennen. De 7 noordelijke provinciën scheurden zich of van Spanje onder leiding van Willem van Oranje en riepen de republiek uit. Hier, in de Zuidelijke Nederlanden, was het een komen en gaan van legers en gewapende bendes. Door de lege Spaanse staatskas werd de soldij nog nauwelijks betaald. Veel soldaten en huurlingen waren aangewezen op het roven van voedsel bij de lokale bevolking. Denk maar aan de Spaanse furie (1576) of het beleg van Antwerpen (1584-1585), waarbij de hele fine-fleur van Antwerpen zijn biezen pakte en naar Amsterdam trok (zoals in het boek Wildevrouw van Jeroen Olyslaegers). Die periode van voortdurende onrust eindigde pas bij het Verdrag van Munster in 1648, toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden eindelijk erkend werd. Deze valt grotendeels samen met het huidige Nederland (zonder Limburg).
Zelfverdediging van onze boeren
In deze extreem woelige periode bleef de bevolking op het platteland niet bij de pakken zitten. Boeren organiseerden zich en zorgden zo goed als mogelijk voor hun eigen veiligheid. Ze bouwden schansen, die we vooral tegenkomen in het zandige landschap van Brabant en Limburg (zowel aan de Belgische als aan de Nederlandse kant). Deze boerenschansen werden ingeplant in de buurt van beken, in een drassige omgeving, wat ze moeilijker begaanbaar maakte. Er rond groeven de boeren een diepe gracht die onder water liep. Het uitgegraven zand werd een wal waarachter zij zich konden verschuilen. In acute nood trokken de boeren zich met hun vee terug op deze eilanden. Zo konden ze zich verdedigen, onderhandelen met de plunderaars en vermijden dat de hele veestapel in één keer meegenomen werd.
De meest westelijke boerenschans
Op Geopunt vinden we op de Villaretkaart (1750) én de Ferrariskaart (1770-1780) een omgracht eiland terug in de vallei van de Molenbeek, niet ver van ‘t Papiermoleken. Het heeft twee toegangen, een zuidelijke in het verlengde van de Chemin 33 (Atlas der Buurtwegen), een nu grotendeels ontoegankelijke holle weg. De noordelijke toegang vlakbij de Molenbeek is op de Villaretkaart aangeduid met een constructie uit steen, mogelijk een brugconstructie. Ook op de bodemkaart wordt deze zone aangeduid met het lemma ON, symbool voor door de mens opgehoogde gronden. Alles lijkt erop dat dit de restant is van een boerenschans uit de 16de en 17de eeuw, die zich ten opzichte van de ons bekende schansen heel westelijk bevindt. Historisch en zeker archeologisch onderzoek kunnen hier het finale antwoord op geven.
