Psychiatrie is een relatief jonge wetenschap. Tot de 18de eeuw werden psychiatrische patiënten gezien als een gevaar voor de maatschappij en ondergebracht in armenhuizen, werkhuizen, hospitalen of gevangenissen. Vanaf het begin van de 19e eeuw begon men aandacht te hebben voor een medisch verantwoorde opvang en verzorging van psychisch zieke mensen. In België waren de belangrijkste vernieuwers Dr. Jozef Guislain en kanunnik Petrus J. Triest, de stichter van de Broeders van Liefde.
De bouw van Sint-Kamillus
In 1925 besliste de Congregatie der Broeders van Liefde om een psychiatrische voorziening te realiseren in de regio Leuven. In de provincie Brabant bestond begin vorige eeuw immers nog geen voorziening voor ‘behoeftige mannen’. De Broeders van Liefde kochten op 26 mei 1928 het domein ‘Krykelberghof’ aan van de Belgische staat voor de som van 1,5 miljoen Belgische frank. Het gemeentebestuur van Bierbeek verzette zich tegen de bouw van de instelling omdat er veel protest was van de plaatselijke bevolking. Zij wilden geen ‘gesticht voor krankzinnigen’ in de buurt. Toch konden de bouwwerken van start gaan op 1 mei 1931. De bouw van het ‘gesticht’ was een technisch indrukwekkende onderneming: bakstenen werden ter plaatse gebakken en andere bouwmaterialen werden aangeleverd via een aftakking van de spoorlijn Brussel-Luik. Het duurde tot 1935 voordat alle gebouwen er stonden met de 58 meter hoge toren op het hoofdgebouw als baken voor de omgeving.
Vernieuwend in die tijd was het zogenaamd paviljoensysteem. Deze werden eenvormig en symmetrisch opgetrokken in Brabantse neorenaissancestijl. Er werd resoluut geopteerd voor vrijheid, comfort en veiligheid: alle gebouwen zijn volledig brandvrij, er was centrale verwarming en warm water. Rond de gebouwen werd een mooi landschapspark aangelegd. Het oorspronkelijke bouwkundige concept bleef bij alle latere vernieuwingen bewaard en vormt zo een unieke illustratie van een zorginstelling uit het begin van de 20e eeuw. In 2010 werd de middenas beschermd als monument.
Een dorp in een dorp
Op 15 april 1932 arriveerden de eerste 2broeders in Bierbeek en op 4 juli 1932 ook de eerste 10 patiënten. Er zouden nog vele anderen volgen. Het hoogste aantal patiënten bereikte men aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen andere instellingen geëvacueerd werden. Tegen de jaren 1960 verbleven er bijna 1000 patiënten. Dat was meer dan alle inwoners samen in het dorp van Bierbeek.
Het dagelijks leven in Sint-Kamillus kende tot de jaren '60 een eenvoudige maar duidelijke structuur. Essentieel was het voorzien in een aantal fundamentele basisvoorwaarden zoals voedselvoorziening en het creëren van een leefbare omgeving voor (ernstig zieke) patiënten, broeders en lekenmedewerkers. De hele site was in grote mate zelfvoorzienend: de boerderij achteraan voorzag de patiënten van groenten, fruit en vlees; er was een keuken, een wasserij en een kleermakerij.
Een hedendaagse zorgorganisatie in een netwerk
De geestelijke gezondheidszorg evolueerde. Zo werd het aantal patiënten dat residentieel verblijft, sterk afgebouwd. Sinds 1990 ontstonden er heel wat alternatieven voor een ziekenhuisopname, zoals beschut wonen en begeleiding door mobiele teams. Ook is er een toenemende specialisatie binnen voorzieningen om zo beter aangepaste zorg te kunnen verlenen. Binnen Sint-Kamillus werd onder meer de zorg voor geïnterneerden de voorbije jaren sterk uitgebouwd. Maar daarnaast is er ook een ontwikkeling van het aanbod voor andere doelgroepen zoals personen met de ziekte van Huntington en een uitbouw van een ambulant zorgaanbod zoals het ontmoetings- en activiteitencentrum ’t Collectief. Naast de campus Krijkelberg wordt er zorg aangeboden op campus Salvenbos en campus Oude Baan in Leuven en is er een uitvalsbasis voor mobiele teams in Grimbergen.
Zorg wordt vandaag de dag niet aangeboden door één zorgorganisatie alleen. Om meer continuïteit te kunnen bieden is de samenwerking met andere zorgpartners sterk toegenomen. Zorggroep Sint-Kamillus participeert in diverse samenwerkingsverbanden. Het psychiatrisch ziekenhuis beschikt vandaag over 302 bedden en plaatsen voor daghospitalisatie. Daarnaast vangt het psychiatrisch verzorgingstehuis 120 bewoners op, waarvan 60 bewoners gehuisvest in campus Salvenbos in Heverlee. Sedert 2011 is er ook een zorgaanbod van mobiele teams. Ook op vlak van infrastructuur wordt gewerkt aan vernieuwing. Begin dit jaar werd een nieuwbouw voor 60 bedden voor de doelgroep algemene psychiatrie op campus Krijkelberg goedgekeurd. Deze nieuwbouw zal gerealiseerd worden in 2023-2024.
